تاثیرى که حادثه کربلا و قیام حسین بن على‏«ع‏» بر اندیشه مردم جهان،حتى غیرمسلمانان داشته،بسیار است.عظمت قیام و اوج فداکارى و ویژگیهاى دیگر امام و یارانش‏سبب شده که اظهار نظرهاى بسیارى درباره این نهضت و حماسه آفرینان عاشورا داشته‏باشند.نقل سخنان همه آن کسان کتاب قطورى مى‏شود.بویژه که برخى از نویسندگان‏غیر مسلمان مستقلا کتاب درباره این حادثه نوشته‏اند.در اینجا تنها تعدادى اندک از این‏نظرها(از مسلمانان و غیر مسلمانان)آورده مى‏شود:. ¹

مهاتما گاندى(رهبر استقلال هند) :

من زندگى امام حسین،آن شهید بزرگ اسلام ابدقت‏خوانده‏ام و توجه کافى به صفحات کربلا نموده‏ام و بر من روشن شده است‏که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد،بایستى از سرمشق امام حسین‏پیروى کند.

 

محمد على جناح(قاعد اعظم پاکستان) :

هیچ نمونه‏اى از شجاعت،بهتر از آنکه امام‏حسین از لحاظ فداکارى و تهور نشان داد در عالم پیدا نمى‏شود.به عقیده من تمام‏مسلمین باید از سرمشق این شهیدى که خود را در سرزمین عراق قربان کردپیروى نمایند.

چارلز دیکنز(نویسنده معروف انگلیسى) :

اگر منظور امام حسین جنگ در راه‏خواسته‏هاى دنیایى بود،من نمى‏فهمم چرا خواهران و زنان و اطفالش به همراه اوبودند؟پس عقل چنین حکم مى‏نماید که او فقط بخاطر اسلام،فداکارى خویش راانجام داد.

توماس کارلایل(فیلسوف و مورخ انگلیسى) :

بهترین درسى که از تراژدى کربلا مى‏گیریم، اینست که حسین و یارانش ایمان استوار به خدا داشتند.آنها با عمل‏خود روشن کردند که تفوق عددى در جایى که حق با باطل روبرو مى‏شود اهمیت‏ندارد و پیروزى حسین با وجود اقلیتى که داشت،باعث‏شگفتى من است.

ادوارد براون(مستشرق معروف انگلیسى) :

آیا قلبى پیدا مى‏شود که وقتى درباره کربلاسخن مى‏شنود،آغشته با حزن و الم نگردد؟حتى غیر مسلمانان نیز نمى‏توانندپاکى روحى را که در این جنگ اسلامى در تحت لواى آن انجام گرفت انکار کنند.

فردریک جمس :

درس امام حسین و هر قهرمان شهید دیگرى این است که در دنیااصول ابدى عدالت و ترحم و محبت وجود دارد که تغییر ناپذیرند و همچنین‏مى‏رساند که هر گاه کسى براى این صفات مقاومت کند و بشر در راه آن پافشارى‏نماید،آن اصول همیشه در دنیا باقى و پایدار خواهد ماند.

ل.م.بوید

در طى قرون،افراد بشر همیشه جرات و پردلى و عظمت روح،بزرگى‏قلب و شهامت روانى را دوست داشته‏اند و در همینهاست که آزادى و عدالت‏هرگز به نیروى ظلم و فساد تسلیم نمى‏شود.این بود شهامت و این بود عظمت امام‏حسین.و من مسرورم که با کسانى که این فداکارى عظیم را از جان و دل ثنامى‏گویند شرکت کرده‏ام،هر چند که 1300 سال از تاریخ آن گذشته است.

من زندگى امام حسین،آن شهید بزرگ اسلام ابدقت‏خوانده‏ام و توجه کافى به صفحات کربلا نموده‏ام و بر من روشن شده است‏که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد،بایستى از سرمشق امام حسین‏پیروى کند

واشنگتن ایروینگ (مورخ مشهور آمریکایى) :

براى امام حسین‏«ع‏»ممکن بود که‏زندگى خود را با تسلیم شدن اراده یزید نجات بخشد،لیکن مسؤولیت پیشوا ونهضت بخش اسلام اجازه نمى‏داد که او یزید را بعنوان خلافت بشناسد.او بزودى‏خود را براى قبول هر ناراحتى و فشارى به منظور رها ساختن اسلام از چنگال‏بنى امیه آماده ساخت.در زیر آفتاب سوزان سرزمین خشک و در روى ریگهاى‏تفتیده عربستان،.  روح حسین فنا ناپذیر است.اى پهلوان و اى نمونه شجاعت و اى‏شهسوار من،اى حسین!

توماس ماساریک :

اگر چه کشیشان ما هم از ذکر مصائب حضرت مسیح مردم رامتاثر مى‏سازند،ولى آن شور و هیجانى که در پیروان حسین‏«ع‏»یافت مى‏شود درپیروان مسیح یافت نخواهد شد و گویا سبب این باشد که مصائب مسیح در برابرمصائب حسین‏«ع‏»مانند پر کاهى است در مقابل یک کوه عظیم پیکر.

موریس دوکبرى :

در مجالس عزادارى حسین گفته مى‏شود که حسین، براى حفظ شرف و ناموس مردم و بزرگى مقام و مرتبه اسلام،از جان و مال و فرزند گذشت وزیر بار استعمار و ماجراجویى یزید نرفت. پس بیایید ما هم شیوه او را سرمشق‏قرار داده، از زیردستى استعمارگران خلاصى یابیم و مرگ با عزت را بر زندگى باذلت ترجیح دهیم.

ماربین آلمانى(خاور شناس) :

حسین‏«ع‏»با قربانى کردن عزیزترین افراد خود و بااثبات مظلومیت و حقانیت‏خود،به دنیا درس فداکارى و جانبازى آموخت و نام‏اسلام و اسلامیان را در تاریخ ثبت و در عالم بلند آوازه ساخت.این سرباز رشیدعالم اسلام به مردم دنیا نشان داد که ظلم و بیداد و ستمگرى پایدار نیست و بناى‏ستم هر چه ظاهرا عظیم و استوار باشد،در برابر حق و حقیقت چون پر کاهى بر بادخواهد رفت.

بنت الشاطى :

زینب،خواهر حسین بن على‏«ع‏»لذت پیروزى را در کام ابن زیاد وبنى امیه خراب کرد و در جام پیروزى آنان قطرات زهر ریخت،در همه حوادث‏سیاسى پس از عاشورا، همچون قیام مختار و عبد الله بن زبیر و سقوط دولت‏امویان و برپایى حکومت عباسیان و ریشه دواندن مذهب تشیع،زینب قهرمان‏کربلا نقش برانگیزنده داشت.

لیاقت على خان (نخستین نخست وزیر پاکستان) :

این روز محرم،براى مسلمانان سراسرجهان معنى بزرگى دارد.در این روز،یکى از حزن آورترین و تراژدیک‏ترین وقایع‏اسلام اتفاق افتاد،شهادت حضرت امام حسین‏«ع‏»در عین حزن،نشانه فتح نهایى‏روح واقعى اسلامى بود،زیرا تسلیم کامل به اراده الهى به شمار مى‏رفت.این درس‏به ما مى‏آموزد که مشکلات و خطرها هر چه باشد،نبایستى ما پروا کنیم و از راه‏حق و عدالت منحرف شویم.

در مجالس عزادارى حسین گفته مى‏شود که حسین، براى حفظ شرف و ناموس مردم و بزرگى مقام و مرتبه اسلام،از جان و مال و فرزند گذشت وزیر بار استعمار و ماجراجویى یزید نرفت. پس بیایید ما هم شیوه او را سرمشق‏قرار داده، از زیردستى استعمارگران خلاصى یابیم و مرگ با عزت را بر زندگى باذلت ترجیح دهیم

جرج جرداق (دانشمند و ادیب مسیحى) :

وقتى یزید،مردم را تشویق به قتل حسین ومامور به خونریزى مى‏کرد،آنها مى‏گفتند:«چه مبلغ مى‏دهى؟»اما انصار حسین به‏او گفتند:ما با تو هستیم.اگر هفتاد بار کشته شویم،باز مى‏خواهیم در رکابت جنگ‏کنیم و کشته شویم.

عباس محمود عقاد (نویسنده و ادیب مصرى) :

جنبش حسین،یکى از بى نظیرترین‏جنبشهاى تاریخى است که تاکنون در زمینه دعوتهاى دینى یا نهضتهاى سیاسى پدیدار گشته است...دولت اموى پس از این جنبش،به قدر عمر یک انسان طبیعى‏دوام نکرد و از شهادت حسین تا انقراض آنان بیش از شصت و اندى سال نگذشت.

احمد محمود صبحى :

اگر چه حسین بن على‏«ع‏»در میدان نظامى یا سیاسى‏شکست‏خورد، اما تاریخ،هرگز شکستى را سراغ ندارد که مثل خون حسین‏«ع‏»به‏نفع شکست‏خوردگان تمام شده باشد.خون حسین،انقلاب پسر زبیر و خروج‏مختار و نهضتهاى دیگر را در پى داشت،تا آنجا که حکومت اموى ساقط شد ونداى خونخواهى حسین،فریادى شد که آن تختها و حکومتها را به لرزه درآورد.

آنطون بارا (مسیحى) :

اگر حسین از آن ما بود،در هر سرزمینى براى او بیرقى برمى‏افراشتیم و در هر روستایى براى او منبرى بر پا مى‏نمودیم و مردم را با نام‏حسین به مسیحیت فرا مى‏خواندیم.

گیبون (مورخ انگلیسى) :

با آنکه مدتى از واقعه کربلا گذشته و ما هم با صاحب واقعه‏هم وطن نیستیم،مع ذلک مشقات و مشکلاتى که حضرت حسین‏«ع‏»تحمل‏نموده،احساسات سنگین دل‏ترین خواننده را بر مى‏انگیزد،چندانکه یک نوع‏عطوفت و مهربانى نسبت به آن حضرت در خود مى‏یابد.

نیکلسون (خاورشناس معروف) :

بنى امیه،سرکش و مستبد بودند،قوانین اسلامى رانادیده انگاشتند و مسلمین را خوار نمودند...و چون تاریخ را بررسى کنیم،گوید:

دین بر ضد فرمانفرمایى تشریفاتى قیام کرد و حکومت دینى در مقابل امپراتورى‏ایستادگى نمود.بنابر این،تاریخ از روى انصاف حکم مى‏کند که خون حسین‏«ع‏»به‏گردن بنى امیه است.

سر پرسى سایکس(خاور شناس انگلیسى) :

حقیقتا آن شجاعت و دلاورى که این عده‏قلیل از خود بروز دادند،به درجه‏اى بوده است که در تمام این قرون متمادى هرکسى که آن را شنید، بى اختیار زبان به تحسین و آفرین گشود.این یک مشت مردم‏دلیر غیرتمند،مانند مدافعان ترموپیل،نامى بلند غیر قابل زوال براى خود تا ابدباقى گذاشتند.

تاملاس توندون (هندو،رئیس سابق کنگره ملى هندوستان) :

این فداکاریهاى عالى از قبیل‏شهادت امام حسین‏«ع‏»،سطح فکر بشریت را ارتقا بخشیده است و خاطره آن‏شایسته است همیشه باقى بماند و یادآورى شود. محمد زغلول پاشا(در مصر،در تکیه ایرانیان) : حسین‏«ع‏»در این کار،به واجب دینى وسیاسى خود قیام کرده و اینگونه مجالس عزادارى،روح شهامت را در مردم‏پرورش مى‏دهد و مایه قوت اراده آنها در راه حق و حقیقت مى‏گردد.

عبد الرحمان شرقاوى (نویسنده مصرى) :

حسین‏«ع‏»،شهید راه دین و آزادگى است.نه‏تنها شیعه باید به نام حسین ببالد،بلکه تمام آزاد مردان دنیا باید به این نام شریف‏افتخار کنند.

طه حسین (دانشمند و ادیب مصرى) :

حسین‏«ع‏»براى به دست آوردن فرصت و ازسرگرفتن جهاد و دنبال کردن از جایى که پدرش رها کرده بود،در آتش شوق‏مى‏سوخت.او زبان را درباره معاویه و عمالش آزاد کرد،تا به حدى که معاویه‏تهدیدش نمود.اما حسین،حزب خود را وادار کرد که در طرفدارى حق سختگیر باشند.

عبد الحمید جودة السحار (نویسنده مصرى) :

حسین‏«ع‏»نمى‏توانست با یزید بیعت کندو به حکومت او تن بدهد،زیرا در آن صورت،بر فسق و فجور،صحه مى‏گذاشت‏و ارکان ظلم و طغیان را محکم مى‏کرد و بر فرمانروایى باطل تمکین مى‏نمود.امام‏حسین به این کارها راضى نمى‏شد،گر چه اهل و عیالش به اسارت افتند و خود ویارانش کشته شوند.

علامه طنطاوى (دانشمند و فیلسوف مصرى) :

(داستان حسینى) عشق آزادگان را به‏فداکارى در راه خدا بر مى‏انگیزد و استقبال مرگ را بهترین آرزوها به شمارمى‏آورد،چندانکه براى شتاب به قربانگاه،بر یکدیگر پیشى جویند.

العبیدى (مفتى موصل) :

فاجعه کربلا در تاریخ بشر نادره‏اى است،همچنان که مسببین‏آن نیز نادره‏اند...حسین بن على‏«ع‏»سنت دفاع از حق مظلوم و مصالح عموم را بنابر فرمان خداوند در قرآن به زبان پیمبر اکرم وظیفه خویش دید و از اقدام به آن‏تسامحى نورزید.هستى خود را در آن قربانگاه بزرگ فدا کرد و بدین سبب نزدپروردگار،«سرور شهیدان‏»محسوب شد و در تاریخ ایام،«پیشواى اصلاح طلبان‏» به شمار رفت.آرى،به آنچه خواسته بود و بلکه برتر از آن،کامیاب گردید. ²

1. نقل از کتاب‏«درسى که حسین به انسانها آموخت‏»،شهید هاشمى‏نژاد،ص 447،رهبر آزادگان و منابع دیگر.

2.  فرهنگ نامه اصطلاحات عاشورا، جواد محدثی