تلاش هاى امام حسین (علیه السلام) جهت حفظ و احیاى اسلام

امام حسین (علیه السلام)، سرور آزادگان جهان ، بعد از شهادت برادر بزرگوارش ، امام مجتبى (علیه السلام)، ‏حدود ده سـال بـا مـعـاویـه مـعـاصـر بـود. در ایـن مـدت ، سـیـاسـت آن حـضـرت (علیه السلام) در مـورد مسائل ‏فرهنگى ، سیاسى و اجتماعى همانند برادرش بود. و قیام به شمشیر را در برابر مفاسد و جـنـایـات معاویه در ‏آن شرایط به مصلحت اسلام نمى دید. ولى عدم جنگ به معناى بى تفاوت بـودن نـسـبـت بـه جـریـانـات حـاکـم ‏نـبـود. چـه ایـنـکـه امـام حـسـیـن (علیه السلام) در ایـن مـدت بـا ارسـال نـامه هاى متعدد به معاویه بدعت ها و ‏انحراف هاى او را یادآورى مى کرد و مصرّاً از او مى خواست که مرتکب این خلاف ها نشود. نامه هاى حضرت ‏‏(علیه السلام) به معاویه را قبلاً در بحث بدعت هاى مـعـاویـه نـقـل کـردیـم . و در این مدت امام حسین (علیه ‏السلام) جهت آگاهى بخشیدن به مردم و معرّفى چهره کـریـه امـوى هـا نیز تلاش مستمرّ داشت به عنوان ‏نمونه سخنرانى حضرت (علیه السلام) در مِنا را متذکر مى شویم .

‏

امـام حـسـین (علیه السلام) در سخنرانى خود براى افراد متنفذ و دانشمندانى که در (منا) گرد هم آمده بودند ‏ضـمـن اینکه آنها را مقصّر اصلى دانست که زمینه را براى حکومت بنى امیّه فراهم کرده اند، خیانت هـاى ‏مـعـاویـه را یـادآورى نـمـود. امـام (علیه السلام) معاویه را دیکتاتورى خواند که از ارزش هاى اسلامى فاصله ‏گرفته است . و فرمود:

‏(... جـریـان ادارى کـشـور و صـدور احـکام دادگاهى و تصویب برنامه هاى کشور باید به دست دانشمندان ‏روحانى که امین حقوق الهى و داناى حلال و حرامند سپرده شود امّا اینک مقامتان را از شما بـاز گـرفته و ربوده ‏اند. اگر شما مردانى بودید که بر شکنجه و ناراحتى شکیبا بودید و در راه خدا حاضر به تحمّل ناگوارى مى شدید ‏مقرّرات براى تصویب پیش شما آورده مى شد و بـه دسـت شـمـا صـادر مـى گـردیـد و مـرجـع کـارهـا بـودیـد. امـا ‏بـه سـتـمـکـاران مـجـال دادیـد ایـن مـقـام را از شما بستانند، و گذاشتید حکومتى که قانوناً مقیّد به شرع است ‏به دلبـسـتـگـیـتـان بـه زنـدگـى گـریـزان دنیا. شما با این روحیه و رویّه ، توده ناتوان را به چـنگال این ستمگران ‏گرفتار کردید تا یکى برده وار سرکوفته باشد و دیگرى بیچاره وار سرگرم تامین آب و نانش . حکّام خودسرانه در ‏منجلاب سلطنت غوطه ورند و با هوسبازى خویش نـنـگ و رسوایى به بار مى آورند، در هر شهر، سخنورى ‏مزدور بر منبر مى رود. خاک وطن زیر پـایـشـان پـراکنده و دستشان در آن گشاده است . مردم بنده ایشان اند و ‏ناتوان از دفاع خویش . حـاکـمـى دیـکـتاتور است و حاکمى دیگر کینه ورز و بدخواه و آن دیگرى کوبنده بیچارگان ، ‏و فـرمـانـروایـى مسلّط که نه خدا را مى شناسد و نه روز جزا را شگفتا که جامعه در تصرّف مرد دغلباز و ستمکار ‏است ...!)¹

‏

امـام حـسـیـن (علیه السلام) براى هدایت امّت اسلام و مخالفت با انحرافات حزب اموى تلاش مستمر داشت ‏اما ایـنـکـه چـرا حـضرت (علیه السلام) علناً وارد صحنه کارزار و نبرد با معاویه نشد و پس از مرگ وى قیام کرد ‏مطلبى است که اجمالاً آن را بررسى مى کنیم .‏

علل سکوت امام حسین (علیه السلام) در عصر معاویه

‏ 1ـ شرایط سیاسى و اجتماعى عراق

یـکـى از عـلل عـدم قیام امام حسین (علیه السلام) در عصر معاویه ، اوضاع خاصّ سیاسى و اجتماعى حاکم بر ‏عـراق بـود. عـراق بـه عـنـوان مـرکـز خـلافـت عـلى (علیه السلام) و پـایـگـاه طـرفـداران اهل بیت (علیه السلام) ‏همانند عصر امام حسن (علیه السلام) گرفتار دنیاطلبى و مرعوب قدرت اموى ها بود و آمادگى بـراى قـیـام و ‏انـقـلاب را نـداشـت . لذا امـام حـسـیـن (علیه السلام) انـقـلاب در دوران مـعـاویـه را چـیـدن میوه قبل از رسیدن ‏آن تلقّى مى کند و به کسانى که بعد از شهادت امام مجتبى (علیه السلام) از او خواستند تا قیام ضدّ معاویه را ‏رهبرى نماید فرمود:

‏(... امـّا راى مـن ایـن اسـت که امروز موقع انقلاب نیست ، مادامى که معاویه زنده است سر جاى خود ‏بـنـشـیـنـیـد، در خـانـه هـا را بـه روى خـود بـبـنـدیـد و خـود را از مـوارد اتـّهـام دور سازید.)²

در این دوران ، شیعیان به رهبرى امام حسین (علیه السلام) در بازگو نمودن جنایت هاى معاویه و آماده کردن ‏زمینه هاى اجتماعى براى انقلاب همواره تلاش ‍مى کردند. چنانکه خبر حسین (علیه السلام) با دوستانش در ‏ایـن بـاره سـخـن گـفـت . لذا (مـروان بـن حـکـم ) احـتـمـال شـورش عـدّه اى از اهـل عـراق و رجـال ، نـزد ‏حـسین بن على رفت و آمد مى کنند. من این موضوع را تحقیق نمودم ، اطّلاع رسـیـد کـه حـسـیـن ، هـم اکنون ‏مصمّم به شورش و سرپیچى از اطاعت شماست نظر خود را در این باره ابلاغ کن .)³

‏2 ـ شخصیّت معاویه

عـامـل دیـگـرى کـه مـانـع قـیـام امـام حـسـیـن (علیه السلام) در دوران مـعاویه بود زرنگى و زیرکى او درحلّ ‏مسائل سیاسى و اجتماعى و جایگاه دینى او در جامعه بود. مـعـاویـه بـا گـمـاشـتـن مـامـوران مـخـفـى تـمـام ‏حـرکـات امـام حـسـیـن (علیه السلام) را بـا دقـّت کـنـتـرل مـى کـرد. اگـر حـضـرت (علیه السلام) در زمـان او ‏نـهـضـت خـود را آغـاز مـى کـرد بـه احـتـمـال قـوىّ قـبل از اینکه انقلاب او به جایى برسد و در جامعه مطرح شود ‏آن حضرت (علیه السلام) را بـه شـهـادت مـى رسـانـد چـنانکه امام حسن (علیه السلام) و مالک اشتر به طور ‏مرموز توسط معاویه به شهادت رسیدند.

و از سوى دیگر معاویه آدم ظاهرالصلاحى بود و هرگز علناً مرتکب خلاف نمى شد. و سعى مى کـرد بـه بـدعـت ‏هـا و جـنـایـت هـاى خـود رنـگ دیـنـى بـدهد. چنانکه او براى مخالفت با على (علیه السلام) قـتـل عـثـمـان را ‏بـهـانـه قـرار داد و در جـریـان حـکمیت موقعیت خود را به نام دین محکم ساخت. لذا هـرگـونـه مـبـارزه و جـنـگ ‏با معاویه نه تنها شکست نظامى در پى داشت بلکه شکست اجتماعى و معنوى را نیز نزد مردمى که چهره ‏کریه معاویه را نمى شناختند به همراه داشت . بنابراین قیام به نفع اسلام و مسلمانان نبود.

‏

‏ 3- قرارداد صلح 

مـانـع دیـگـرى که در دوران معاویه براى قیام وجود داشت پیمان صلحى بود که معاویه با امام حـسـن (علیه ‏السلام) بـسـتـه بـود. گـرچـه مـعـاویـه از روز نـخـسـت احـتـرامـى بـه صـلحـنـامـه قایل نبود امّا هر موقع لازم مى ‏دید از آن علیه اهل بیت (علیه السلام)بهره مى گرفت . بعنوان نمونه نامه مـعـاویـه بـه امـام حـسـیـن (علیه ‏السلام) را مى توان ذکر کرد. او وقتى متوجّه شد امام (علیه السلام) اقداماتى براى آمادگى مردم براى قیام بر ‏ضد حکومت مى نماید نوشت : (گزارش پاره اى از کارهاى تو به من رسیده است که اگر صحّت داشته باشد، ‏من آنها را شایسته تو نمى دانم . سوگند به خدا هر کـس پـیـمـان و مـعـاهـده اى بـنـدد بـایـد بـه آن وفـا کـنـد، ‏مـخـصـوصاً شخص بزرگ و شریفى مثل تو، با خود باش و به عهد خود وفا کن . اگر با من مخالفت کنى ، با ‏مخالفت روبه رو مى شـوى و بنابراین قیام امام حسین (علیه السلام) در زمان معاویه ظاهراً نوعى مخالفت با ‏قرارداد صلح نیز به شمار مى رفت .

‏1-مـوسـوعـة کـلمـات الامـام الحـسـیـن (ع )، ص 276 بـه نقل از تحف العقول ، 168 و بحارالانوار، ج 100، ص 79.

‏2-اخبار الطوال ، ص 222.

‏3-اخبار الطوال ، ص 224.‏