پس از آنکه همه اصحاب و یاران با وفاى ابى عبدالله (علیه السلام) شربت شهادت نوشیدند و دیگر کسى از آنان باقى نماند نوبت افراد خاندان خود آن حضرت رسید. آنان تصمیم گرفتند در راه حفظ اسلام با افتخار و سربلندى تمام نیزه‏ها و شمشیرها را به جان خود. پس از وداع و خداحافظى نخستین کسى که قدم به میدان کارزار گذاشت ابوالحسن‏¹ على اکبر² فرزند رشید خود امام (علیه السلام) بود.

عمر شریف حضرت على اکبر (علیه السلام) در کربلا بیست و هفت سال بوده است، زیرا آن حضرت در یازدهم ماه شعبان سال سى و سوم هجرى متولد شده است. چون با قلم توانائى نمیتوان شخصیت او را ترسیم کرد و با هیچ زبان گویائى نمى‏توان اوصاف عالیه‏اش را بیان نمود لذا بهتر آن است که گفته شود: او آینه جمال پیغمبر (صلى الله علیه و آله و سلم) و نشانگر خلق و خوى والاى رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) و نمونه منطق رسا و شیواى نبى اعظم اسلام است. به همین جهت، شاعر رسول خدا، حسان بن ثابت درباره‏اش فرموده است:

 

و أحسن منک لم ترقط عینى

و أجمل منک لم تلد النساء

خلــقت مبـــرءاً من کل عیب

کانک قد خلقت، کما تشاء 3

در مدح و ثناى على اکبر (علیه السلام) هر کس به اندازه درک و اندیشه خودش شعرى سروده است.

على اکبر (علیه السلام) شاخه‏اى از شجره نبوت و شاخسار ولایت، و وارث همه مآثر طیبه و اوصاف شریفه است، اگر مسئله خلافت و ولایت از طرف خداى سبحان مشخص نشده بود و اگر نام ائمه اطهار را جبرئیل در صحیفه مخصوص خود براى پیغمبر (صلى الله علیه و آله و سلم) نیاورده بود راستى که على اکبر (علیه السلام) براى احراز مقام ولایت و خلافت از هر کس دیگرى لایقتر و شایسته‏تر بود.

چون على اکبر (علیه السلام) خواست روانه میدان کارزار بشود، جدائى و فراقش بر زنان و بانوان حرم، بسیار دشوار و ناگوار بود، زیرا او تکیه گاه حرم و پشت و پناه زنان و دختران و خواهران، محسوب مى‏گشت، و پس از امام (علیه السلام) همه چشم امید به او بسته بودند، با این وصف مى‏دیدند که: فریادگر رسالت عن قریب خاموش مى‏شود و دیگر ندایش را نخواهند شنید، مى‏دیدند که خورشید نبوت در حال انکساف و خاموشى است و نوازشش را دیگر نخواهند دید، مى‏دیدند آینه تمام نماى محمدى (صلى الله علیه و آله و سلم) عزم سفر کرده است لذا تمام زنان و بانوان دور او جمع شده و دامنش را گرفته و گفتند:

بر غربت و بیچارگى ما رحم کن، ما طاقت فراق تو را نداریم ارحم غربتنا لا طاقه لنا على فراقک على اکبر (علیه السلام) نتوانست به درخواست بانوان حرم پاسخ مثبت بدهد، زیرا مى‏دید حجت وقت فرزند پیغمبر (صلى الله علیه و آله و سلم) در میان دریائى از دشمن تنها قرار گرفته، همه دست به هم داده‏اند تا خون پاکش را بریزند از این رو نزد پدر آمد و پس از کسب اجازه بر اسب پدر که نامش لاحق بود سوار و به سوى میدان حرکت کرد.

چون مادر حضرت على اکبر (علیه السلام)، لیلى دختر زاده ابوسفیان‏⁴ بود همین که وارد میدان شد یک نفر از لشکریان ابن سعد با صداى بلند به او گفت: یا على! چون تو با امیرالمؤمنین یزید قرابت و خویشاوندى دارى و ما دوست داریم حق رحم را مراعات کنیم حاضریم به تو امان بدهیم و از جنگ با تو، صرف نظر نمائیم.

حضرت على اکبر (علیه السلام) در پاسخ وى فرمود: قرابت و خویشاوندى من با رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) مقدم بر آن شایسته‏تر بر رعایت است. پس از آن حمله شدیدى کرد و در ضمن حمله با این شعر، خود و هدفش را معرفش مى‏فرمود:

 

انا علــى الحسین بــن علـى

نحـن و رب البیـت! آولى بالنبى

تا لله لا یحکم فینا ابن الدعى

أضرب بالسیف احامى عن ابى

اضربکم بالسف حتى یلتوى

ضــرب غـلام هاشمى قرشى

منم على پسر حسین بن على، سوگند به خداى کعبه که ما اولى به پیغمبریم، به خدا قسم نباید این فرزند فرومایه بر ما حکومت کند، با این شمشیر بر شما مى‏تازم و از پدرم، حمایت مى‏کنم، و این شمشیر را آنچنان بر شما فرود بیاورم که درهم بپیچید، مانند شمشیر زدن جوان هاشمى قریشى.

ابو عبدالله (علیه السلام) با رفتن على اکبر (علیه السلام) چشمانش پر از اشک شد و نتوانست خوددارى کند، چشمانش را بهم فشرد و خطاب به عمرو بن سعد کرد و چنین فرمود: ما لک؟ قطع الله رحمک کما قطعت رحمى و لم تحفظ قرابتى من رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم) و سلط علیک من یدبحک على فراشک تو را چه شده است؟ خدا نسل تو را قطع کند، همانگونه که نسل مرا قطع کردى و حرمت خویشاوندى و قرابت مرا با پیغمبر (صلى الله علیه و آله و سلم) نادیده گرفتى، و خداوند کسى را بر تو مسلط گرداند که در میان رختخواب، ذبحت کند. پس از آن محاسن شریفش را به طرف آسمان بلند کرد و (باحالت استغاثه) عرض کرد: خداوندا! تو خود بر این مردم شاهد باشد جوانى به سوى آنان مى‏رود که از نظر خلقت، خلق و خوى، و از نظر منطق و سخن، شبیه‏ترین مردم به پیامبر تو است، و ما هر وقت مشتاق دیدار سیماى پیامبر تو مى‏شدیم به چهره او نگاه مى‏کردیم. خداوندا! این مردم را از برکات و نعمتهاى زمین، محروم بفرما، و به تفرقه و اختلاف مبتلایشان بگردان! صلح و سازش را میانشان بردار! آنان را بر یک طریقه و روش قرار مده! حکام و فرمانروایانشان را هرگز از آنان راضى و خشنود مفرما! زیرا آنان به وعده نصرت و یارى، ما را دعوت کردند، و سپس به جنگ ما برخاستند.

اللهم فامنعهم برکات الارض، و فرقهم تفریقاً و مزقهم و اجعلهم طرایق قدداً و لا ترض الولاه عنهم أبداً، فانهم دعونا لینصرونا ثم عدوا علینا یقاتلونا.

پس از آنکه بر آنان نفرین کرد آنگاه این آیه قرآن را تلاوت فرمود: خداوند آدم و نوح و فرزندان ابراهیم و فرزندان عمران را بر جهانیان برگزید در حالى که نسلهایى از یکدیگرند و خداوند شنوا و داناست ان الله اصطفى آدم و نوحاً و آل ابراهیم و آل عمران على العالمین... در واقع منظور از تلاوت این آیه آن بود که على اکبر (علیه السلام) مانند همه انبیاء و ائمه جزء معصومین و بى گناهان است که قاتلین او مانند قاتلین پیامبران، خواهند بود.⁵

حضرت على اکبر (علیه السلام) در میدان رزم همچون شیر خشمکین گاهى به جناح راست دشمن، و گاهى به جناح چپ، حمله مى‏کرد و گاهى تا قلب لشکر پیش میرفت و هر قهرمانى را که با او روبرو مى‏شد همین که قدرت او را مى‏دید پا به فرار مى‏گذاشت و هیچ دلاورى با او مبارزه نمى‏ایستاد جز اینکه کشته مى‏شد.

 

یرمى الکتائب والفلا عصت بها

فى مشلها من بأسه المتوقد

فیــردهــا قسراً على اعقابها

فـى بأس عریس العرینه ملبد

 

یکصد وبیست نفر از سواره‏هاى دشمن را به خاک هلاکت افکند و در اثر شدت تشنگى به سوى پدر بازگشت تا اندکى استراحت نماید، و چون تشنگى بیش از حد ناتوانش کرده بود عطش خود را براى پدر یادآور شد اشک از چشمان (علیه السلام) سرازیر گردید و با اندوه و دریغ بسیار فرمود:

عن قریب با جدت رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) ملاقات خواهى کرد و تو را با دست خود شربتى خواهد داد که پس از آن هرگز تشنه نخواهى شد، پس از آن زبان على را در دهان گرفت و آنرا مکید، و در پایان انگشترى خود را به على (علیه السلام) داد تا در دهان بگذارد.⁶

على (علیه السلام) انگشترى را در دهان خشکیده خود گذاشت و به مژده ملاقات با جدش رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) که امام (علیه السلام) باو داده بود شادان و خوشحال به سوى میدان برگشت و مانند حیدر کرار بر دشمن حمله کرد. گرد و غبار فضاى میدان رزم را فراگرفت، همه جا را تیره و تار کرد و تنها برقابرق شمشیر او بود که مى‏درخشید. امر به آنها مشتبه شده بود که آیا على اکبر (علیه السلام) است این چنین طوفنده و کوبنده مى‏جنگد و دشمن راپراکنده مى‏سازد و یا على مرتضى حیدر کرار وصى رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) است که به میدان آمده و با خشم و قهر بر آنها مى‏تازد؟ و یا صاعقه آسمانى که به کمک شمشیر او آمده است که این چنین از دشمن کشته و از آن کشته‏ها پشته‏ها مى‏سازد؟ على اکبر (علیه السلام) همچنان مى‏خروشید و مى‏جنگید تا اینکه دویست نفر از آنان را کشت‏⁷ و کسى جرأت مقابله با او را نداشت تا اینکه: مره بن منقذ عبدى‏⁸ گفت: گناه تمام عرب بر من باد اگر داغ او را بر دل پدرش نگذارم‏⁹ و او را به عزایش ننشانم، این بگفت و نیزه خود را به پشت على اکبر (علیه السلام) فرو برد¹⁰ و شمشیر را بر فوق سرش فرود آورد تا به ابرو فرقش را شکافت، على اکبر (علیه السلام) دیگر نتوانست بر پشت اسب بماند، همان دم بر گردن اسب قرار گرفت و اسب مى‏رفت که بدن نیمه جان و خونین او را به خیمه‏ها برساند که سپاه کوفه، اطرافش را محاصره کردند و بدنش را با شمشیرها قطعه قطعه نمودند و قطعوه بسیوفهم ارباً ارباً.

وقتى که روى زمین افتاد و در میان خاک و خون خود دست و پا مى‏زد آنگاه صدایش را بلند کرد و با این عبارت با پدر خداحافظى نمود: علیک منى السلام یا ابا عبدالله هذا جدى قد سقانى بکاسه شربه لا اظما بعدها، و هو یقول ان لک کاساً مذخوره سلام بر تو اى ابا عبدالله! اینک جدم رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) از جامى که در دست داشت آنچنان مرا سیراب کرد و دیگر پس از آن هرگز تشنه نخواهم شد، و هم او مى‏فرمود: جام دیگرى براى تو آماده کرده است،¹¹ امام (علیه السلام) که سلام خداحافظى خود را شنید بى درنگ به بالین فرزندش آمد و خود را بر بدن بى جان على (علیه السلام) انداخت، و صورت بر صورت او گذاشت‏ ¹² و فرمود: على جان! پس از تو نابود باد این دنیا، اینان چقدر بر خدا و هتک حرمت رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) جرأت پیدا کرده‏اند.

على الدنیا بعدک العفا ما اجر اهم على الرحمن و على انتهاک حرمه الرسول . ¹³

آنگاه فرمود: چقدر بر جدت پیغمبر (صلى الله علیه و آله و سلم) بر پدرت حسین (علیه السلام) سخت است که تو آنها را بطلبى ولى آنها نتوانند تو را پاسخ مثبت بدهند، و چقدر گران است بر آنها که تو استغاثه کنى باز آنها نتوانند تو را یارى دهند. یعز على جدک و ابیک ان تدعوهم فلا یجیبونک، و تستغیث بهم فلا یغیثونک ¹⁴

پس از آنکه امام (علیه السلام) صورت از صورت على اکبر (علیه السلام) برداشت مشت خود را از خون پاکش پر کرد و به سوى آسمان ریخت و حتى یک قطره از آن خون، به زمین برنگشت. در زیارت آن حضرت به این مطلب چنین اشاره شده است: بابى انت من مذبوح و مقتول من غیر جرم، بابى انت و امى دمک المرتقى به الى حبیب الله بانى انت و امى من مقدم بین یدى ابیک تحتسب و یبکى علیک محترقاً علیک قلبه، یرفع دمک الى عنان السماء لا یرجع منه قطره و لا تسکن علیک من ابیک زفره.¹⁵

زنان و دختران پیغمبر (صلى الله علیه و آله و سلم) چشمانشان به جنازه حضرت على اکبر (علیه السلام) افتاد که با بدن پاره پاره و غرق در خون روى دست جوانان بنى هاشم او را به طرف خیمه شهداء مى‏آوردند، با موى پریشان و سینه‏اى سوزان، و قلبى خونین و با گریه و فریادى فراوان که به گوش ملأ اعلى میرسید از خیمه بیرون آمدند و به استقبال جنازه على اکبر (علیه السلام) سرازیر شدند که در جلو همه آنها عقیله بنى هاشم زینب کبرى (علیه السلام) بود که با ضجه و ناله آمد ¹⁶ و خود را روى جنازه حضرت على اکبر (علیه السلام) انداخت آنچنانکه گوئى زینب بر بالین برادرزاده خود از دنیا رفته و جان بجان آفرین تسلیم نموده است:

 

لهفــى على عقائل الرساله

لمـــارأیــنـــه بـتلک الحاله

علا نــحیبـــهـــن و الــصیـاح

فاندهش العقول و الأرواح

لهــفـى لا اذتـنـدب الرسولا

فــکــاذت الـــجـبــال تزولا

لهفى لها مذفقدت عمیدها

و هـل یـوازى احد فقیدها

 

---

1.على اکبر (علیه السلام) برادر بزرگتر امام سجاد (علیه السلام) بوده است و به همین جهت به امام سجاد على اصغر و یا على اوسط گفته‏اند و آن حضرت را که بزرگتر بوده است على اکبر، دلیل اینکه ایشان برزگتر بوده‏اند غیر از نقل اقوال تاریخى، دلیل دیگرى نمى‏تواند وجود داشته باشد.

2- نیکوتر از تو چشم من در روزگار ندیده است و زیباتر از تو مادر روزگار نزائیده خداوند وجود تو را بدون کوچکترین عیبى و نقصى آفریده است، آنچنانکه گوئى خواسته خودت بوده است.

3- مادر حضرت على اکبر (علیه السلام) لیلى دختر ابومره عروه بن مسعود ثقفى و مادرش میمونه دختر ابوسفیان است. 4- از عبارات اخیر حضرت سید الشهداء (علیه السلام) (غیر از صدر کلمات که حضرت على اکبر را به رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) تشبیه کرده است که بحثى جداگانه دارد) مطلب زیر استفاده مى‏شود: با اینکه حضرت سید الشهداء (علیه السلام) مظهر رحمت الهى بود و در مقام صبر، ملائکه آسمانها را به شگفتى درآورد، زبان نفرین آنان گشود که خود دلیل بر عظمت و جلالت قدر حضرت على اکبر (علیه السلام) است. نفرینهاى حضرت عبارتند از: 1 - از خداوند در خواست کرد ایشان را از برکات زمین محروم گرداند 2 - از خداوند درخواست کرد آنان را متفرق و پراکنده نماید 3 - جمعشان را پاره پاره کند 4 - وحدتشان را به اختلاف و چند دستگى مبدل سازد 5 - والیان و حکومتداران را از آنان ناراضى فرماید 6 - به عمر بن سعد نفرین کرد که خداوند نسلش را قطع نماید و پس از داستان کربلا کسى را بر او مسلط کند تا میان رختخواب او را بکشد، و تمام این نفرینها در مورد قاتلان آن حضرت، مستجاب شد. آرى ظلم بر على اکبر (علیه السلام) نمونه کامل و جامع همه ظلمها و ستمائى بود که بر اهل بیت روا داشتند، لذا حضرت امام حسین (علیه السلام) او را عنوان جمیع مظالم وارده بر اهل بیت خود قرار داد و با صیغه فرمود: انهم دعونا لینصرونا، ثم عدوا علینا لیقاتلونا.

5- مرحوم کلینى (ره) در کتاب کافى از حضرت صادق (علیه السلام) روایت کرده است که: مانعى ندارد شخص صائم در حال روزه، انگشترى در دهان بگذارد و آن را بمکد و تمام علماء نیز برابر همین مفاد فتوا داده‏اند. شاید رمز مسئله این باشد که بعضى از اشیاء عمل غدد بزاق را تحریک مى‏کنند و تراوتشان زیاد مى‏شود اگر در حال روزه چنین عملى انجام شود فرو بردن آن آب دهان مبطل روزه نخواهد بود مثلاً کسى اسم سرکه ببرد و دهانش به آب بگردد. و گذاشتن انگشتر در دهان نیز احتمالاً داراى یک چنین حالتى باشد که البته اختصاصى به انگشتر نخواهد داشت. ولى چون انگشترى در دست تمیزترین و حاضرترین چیز بوده است از آن استفاده کرده است.

6- مقتل خوارزمى ج 2 ص 31 و مقتل العلوم ص 95.

7- در کامل ابن اثیر ج 4 ص 74 و دینورى در اخبار الطوال ص 254 در ارشاد مرحوم شیخ مفید ص 239 و در مثیر الاحزان ابن نما و لهوف سید مره بن منقذ عبدى نوشته است ولى در تاریخ طبرى ج 7 ص 357 مره بن منقذین نعمان عبدى لیثى نوشته است. و در مقتل العوالم ص 75 منقذ بن مره نوشته شده است.

8- تاریخ طبرى ج 7 ص 357 و ارشاد ص 239.

9- مناقب ابن شهر آشوب ج 2 ص 222.

10- در کتاب بحار ج 45 ص 44 نقل فرموده است: وقتى که على اکبر (علیه السلام) جان به لبش رسید آنگاه صدایش را بلند کرد و گفت: یا ابناه هذا جدى رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم) قد سقانى بکأسه الأوفى شربه اظمل بعده ابدا، و هو یقول: الجعل الجعل! فان لک کأساً مذخوره حتى تشربها الساعه. خوارزمى در مقتل ج 2 ص 31 نوشته است: فلما بلغت روحه التراقى نادى بآعلى صوته: یا ابناه هذا جدى رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم)....

11- لهوف ص 64.

12- تاریخ طبرى ج 7 ص 357 و مقتل خوارزمى ج 2 ص 31.

13- گر چه در مقتل العلوم ص 95 مطابق با آنچه در متن آمد نوشته است ولى در بحار ج 45 ص 44 نوشته است: حضرت بر بالین جنازه‏ى حضرت على اکبر علیه السلام فرمود: قتل الله قوم قتولک یا بنى ما اجرثهم .... یعنى امام علیه السلام نخست بر کشندگان حضرت على اکبر علیه السلام نفرین کرد و آنگاه فرمود: چقدر بر خدا و هتک حرمت رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) جرأت جسارت پیدا کرده‏اند.

14- کامل الزیارات ابن قولویه ص 239 مقتول از ابى حمزه ثمالى از امام صادق (علیه السلام).

15- در تاریخ طبرى ج 7 ص 357 و مقتل خوارزمى ج 2 ص 31 دارد: زینب سلام الله علیها در حالیکه صدایش به: وا حبیباه، وا ثمره فؤاداه، وا نور عیناه یا اخیاه، و یا ابن اخاه بلند بود، آمد و بى اختیار روى نعش على اکبر علیه السلام افتاد.

نوشته شده در چهارشنبه 89/10/1ساعت 12:56 صبح توسط حمید امامی نظرات ( ) |